Rusland: Transport gevangenen herinnert aan goelag-tijdperk

Het rapport ‘Prisoner transportation in Russia: Travelling into the unknown’ beschrijft de wrede en mensonwaardige levensomstandigheden van mannelijke en vrouwelijke gevangenen, een gevolg van praktijken die stammen uit het Sovjettijdperk.

“Veroordeelde gevangenen worden bij elkaar gepropt in kleine ruimtes in treinen zonder ventilatie, zonder natuurlijk licht, met te weinig water en slechts sporadisch toegang tot een toilet. Na een reis van meer dan een maand arriveren ze uiteindelijk op hun bestemming, duizenden kilometers verwijderd van hun familie”, zegt Denis Krivosheev, adjunct-directeur Europa en Centraal-Azië van Amnesty International.

“De Russische autoriteiten moeten dringend komaf maken met de goelag-erfenis. Ze moeten een einde maken aan deze praktijken en garanderen dat gevangenen worden getransporteerd in omstandigheden die voldoen aan het internationale rechtsnormen."

Gevangenen worden doorgaans vervoerd in ‘Stolypins’, dat zijn speciale gevangenistreinen waarvan er vele dateren uit de Sovjetperiode. In elk raamloos compartiment van zo’n trein worden twaalf of meer gevangenen, met hun bagage, ondergebracht. In een normale reizigerstrein zou zo’n compartiment plaats bieden voor slechts vier reizigers.

Een gevangene beschreef zijn treinreis, die vijfenhalve week duurde. Vier dagen aan een stuk zat hij in een compartiment met meer dan een dozijn andere gevangenen. “Het was vier dagen rijden naar Samara, zonder beddengoed, in de kleren waarmee we vertrokken waren, niets kregen we. We konden niet eens onze tanden poetsen. Het was 40 graden Celsius, er was geen water in de waterbak noch in het toilet.”

Tijdens het transport mogen gevangenen eens in de vijf of zes uur naar het toilet. Tijdens de lange wachttijden op de rangeersporen hebben ze helemaal geen toegang tot de toiletten. Gevangenen die al ervaring hadden met hoe het eraan toe gaat op de treinen, vertelden dat ze aan de vooravond van het transport niet meer aten of dronken en zoveel mogelijk plastic flessen meenamen.
Een andere voormalige gevangene zei: “Als ik het vooraf had geweten, had ik niet meer gedronken en mijn waterinname onder controle gehouden. Dorst is beter dan afzien op de trein.”

“Afstand – het is een van de manieren om gevangenen psychologisch te verzwakken. Ze zitten ver verwijderd van steun, van hulp”

- Aleksei Sokolov van de Oeral Mensenrechten Groep.

Geografie bepaald door Sovjetverleden

Hoewel de wet bepaalt dat gevangenen hun straf dicht bij huis horen uit te zitten om hun rehabilitatie te vergemakkelijken, zitten de meesten van hen, de vrouwen in het bijzonder, duizenden kilometers ver van hun huis en familie hun straf uit.

De Russische Federale Penitentiaire Dienst heeft een netwerk van strafkolonies geërfd van het goelagsysteem uit de Sovjettijd. Veel daarvan zijn gevestigd in vroegere werkkampen in afgelegen, schaars bevolkte delen van het land. Gevangenen moeten daardoor over grote afstanden worden getransporteerd, vaak 5.000 kilometer ver, wat bezoek van familieleden uiterst moeilijk maakt. Aangezien vrouwen in slechts 46 van de 760 strafvoorzieningen terecht kunnen, komen zij meer dan mannen in aanmerking voor deze verre reizen. Reizen naar deze verre bestemmingen duren gewoonlijk een maand of langer.

“Afstand – het is een van de manieren om gevangenen psychologisch te verzwakken. Ze zitten ver verwijderd van steun, van hulp”, zegt Aleksei Sokolov van de Oeral Mensenrechten Groep.

Incommunicado en zonder wettelijke bescherming

De Federale Penitentiaire Dienst behandelt alle informatie in verband met het transport van gevangenen met de hoogste geheimhouding. Noch de gevangenen, noch hun familieleden of advocaten worden op de hoogte gebracht van de eindbestemming voor het transport begint. Er is niet alleen het ontbreken van ventilatie en natuurlijk licht, maar er is ook het verbod op het dragen van uurwerken, dat het gevoel van desoriëntatie versterkt.

“Tijdens deze lange reizen is er geen enkele mogelijkheid voor de gevangenen om de buitenwereld te contacteren. De autoriteiten weigeren te onthullen waar ze zich bevinden. De gevangenen ‘verdwijnen’ werkelijk voor weken of maanden aan een stuk. Hun familieleden weten niet waar ze zijn, de gevangenen zijn onttrokken aan elke wettelijke bescherming en zijn kwetsbaar voor verdere misbruiken. Juridisch gezien zijn dat gedwongen verdwijningen”, zegt Denis Krivosheev.

Typisch is het geval van Ildar Dadin, een gewetensgevangene die achter de tralies zit omdat hij deelnam aan vreedzame protesten tegen de regering. Hij verdween in december 2016 voor meer dan een maand nadat hij had beweerd dat hij gefolterd was. Weken later, op 8 januari 2017, dook hij weer op in een gevangenenkamp 3.000 kilometer verwijderd van de gevangenis waar hij voordien had vastgezeten. Volgens de autoriteiten was hij overgeplaatst “voor zijn eigen veiligheid”.

“Gevangenen die in overbevolkte treincompartimenten worden gestopt, brengen dagen of zelfs weken door zonder enig contact met de buitenwereld. Zodra ze onderweg zijn, worden de gevangenen onzichtbaar, hun lijden ongezien. Dat is wreed, onmenselijk en vernederend, zonder meer, en het moet nu stoppen”, zegt Ludmilla Alexeyeva, voorzitter van de Moskou-Helsinki Groep.

De researchresultaten van Amnesty International worden geschraagd door de bevindingen van andere organisaties.

“Misbruiken tegen gevangenen in transit zijn een ernstig probleem, dat we ook in ons werk in Rusland hebben vastgesteld”, zegt Tanya Lokshina van Human Rights Watch. “Onlangs nog zagen we hoe de Oekraïense filmmaker Oleg Sentsov werd overgebracht van Yakutiya, in het verre oosten, naar Jamalië, in het uiterste noorden – een reis van meer dan een maand.”

Amnesty International roept, samen met Human Rights Watch en Russische mensenrechtenverdedigers, de Russische regering op om het gevangenissysteem te hervormen, en met name het systeem van het gevangenentransport, om een einde te maken aan deze mensenrechtenschendingen, en vraagt in het bijzonder om:

• tijdslimieten in te voeren voor het overplaatsen van gevangenen
• de gevangeniskampen te sluiten die zich het verst van bevolkingscentra bevinden
• een einde te maken aan de overbevolking in gevangenistreinen en -wagens
• te verzekeren dat de transportvoorzieningen onderworpen zijn aan openbare controle en dat familieleden en wettige vertegenwoordigers geïnformeerd worden over de plaats waar gevangenen zich bevinden
• te stoppen met het overplaatsen van gevangenen vanuit de regio waar ze wonen, zoals de huidige wetgeving bepaalt.