Nobelprijs voor Vrede voor Congolese arts Denis Mukwege
De blik van Mukwege
Zelden zo blij geweest met een laureaat van de Nobelprijs voor de Vrede als met dr. Denis Mukwege. Een man die een holistische aanpak hanteert voor de behandeling van vrouwen die het slachtoffer werden van seksueel geweld. Niet alleen worden deze vrouwen van gepaste medische zorg voorzien, hij geeft ze hun waardigheid terug.
Ik reis regelmatig naar de Democratische Republiek Congo (DRC) voor humanitair werk en had daarbij diverse keren het genoegen dr. Mukwege te ontmoeten. Hoewel genoegen het verkeerde woord is. Een bezoek aan het Panzi ziekenhuis laat je niet onberoerd. Het werd in 1999 door dr. Mukwege opgericht als kliniek voor verloskunde. Zijn allereerste patiënte kwam echter niet om te bevallen. Ze was 500 meter verderop verkracht en haar bekken was gebroken. In elk jaar dat volgde verveelvoudigde het aantal verkrachte vrouwen. Dr. Mukwege: ‘Nergens staat beschreven wat je doet met een geslachtsorgaan dat is verminkt. Met patiënten bij wie wapens naar binnen zijn gebracht, messen, glasscherven en brandend plastic.’
City of joy
In het Panzi ziekenhuis krijgen vrouwen niet enkel de nodige medische zorgen maar ook psychosociale zorg, juridische ondersteuning en hulp bij de re-integratie in de samenleving. Maatschappelijk werkers en “Mama’s” bouwden eigenhandig een ‘City of Joy’ net naast het ziekenhuis. Het is een unieke plek waar vrouwen zich gedurende zes maanden volledig op hun genezing richten. De Mama’s koken, zorgen voor de kinderen en bieden groepstherapie aan maar geven evengoed les over het recht op zelfverdediging, over landbouw of leren Engels aan.
Het geweld in de regio neemt duidelijk weer toe. Ook tegenover dr. Mukwege en zijn staf. Hij verblijft op het terrein van het ziekenhuis en wordt de klok rond bewaakt door Monusco. Men verwijt hem aan politiek te doen en illegale activiteiten te ontwikkelen. Het leven in afzondering valt hem zwaar. Praat een uurtje met dr. Mukwege en je hoort een messcherpe analyse van de situatie in de DRC: “Il n’y a pire misère qu’un peuple qui souffre et qui est inconscient de ses souffrances. C’est une véritable torture sous anesthésie.”
Wat hem uitermate stoort is de desinteresse en selectieve verontwaardiging van de internationale gemeenschap. Toen er 2,5 jaar geleden in Beni op 1 dag 75 mensen vermoord werden, hoorde je geen ronkende verklaringen van allerhande regeringsleiders. Ondertussen staat de teller daar op 700 moorden. Hetzelfde geldt voor de moorden in de Kasai of de Kivu’s. Waar is iedereen als dergelijke zaken in Afrika gebeuren?
Dr. Mukwege strijdt voor de bestraffing van verkrachting als oorlogswapen. Legers en gewapende groepen verkrachten vrouwen en meisjes, maar ook mannen en jongens, om de bevolking te verjagen, te straffen en te terroriseren. Grootschalig seksueel geweld is goedkoop en effectief. Het wordt tijd om dit, net als het gebruik van chemische wapens en landmijnen, volledig te bannen. De internationale gemeenschap kijkt liever weg, al neemt de bewustwording langzaam toe. Zo heeft de VN Veiligheidsraad erkend dat seksueel geweld een bedreiging vormt voor vrede en veiligheid en heeft het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag voor het eerst een verdachte veroordeeld wegens verkrachting als oorlogsmisdaad.
Er worden kleine stappen gezet. En toch… waar gifgas wordt gebruikt, heeft dit (terecht!) geleid tot internationale verontwaardiging en komt de VN-Veiligheidsraad met spoed bijeen. Als vorig jaar in mei de Filipijnse president Duterte zijn soldaten aanmoedigde om vrouwen te verkrachten, bleef de respons heel beperkt.
In de afgelopen 20 jaar zijn in Oost-Congo bijna zes miljoen mensen omgekomen en duizenden vrouwen verkracht als gevolg van de voortdurende gewapende conflicten. Deze massale gruweldaden zijn een symptoom van mislukte economische, sociale en politieke structuren die geworteld zijn in de erfenis van kolonisatie, genderongelijkheid, de geopolitiek van de regio en een strijd om "conflictmineralen". Die laatste zijn de perverse oorzaak van het vreemde gedrag van de internationale gemeenschap. Men sluit graag de ogen voor de vele mensenrechtenschendingen zolang het delven van kostbare mineralen vlotjes doorgaat, zonder enige vorm van controle en in mijnen die bewaakt worden door gewelddadige privé-milities.
Dennis Mukwege is in eerste instantie arts. Maar een stem geven aan diegenen die geen stem hebben, is duidelijk een levensdoel. Daarbij staat hij zij aan zij met de civiele beweging in de DRC met groepen zoals La Lucha, Société civil du sud Kivu en Bienvenu van centre Africain de paix et Governance. Het zijn allen burgerbewegingen die front aan het vormen zijn over heel de DRC. Het wordt een werk van lange adem. Maar zo zeggen ze zelf eensgezind, de enige weg is deze van het vreedzame verzet.
Wat vraagt dr. Mukwege aan Amnesty International en aan ieder van ons? Versterk onze stem. Strijd met ons mee tegen onrecht. Wat mij betreft, precies de basisopdracht van Amnesty International. Hopelijk blijven de vele lofuitingen aan het adres van dr. Mukwege niet alleen makkelijk uitgesproken woorden, maar brengt de internationale gemeenschap de moed op om verantwoordelijkheid op te nemen en actie te ondernemen.
Rik Vereecken is voormalig voorzitter Amnesty International Vlaanderen, lid landenteam grote meren en lid van de groep Melle
