Internationale Mensenrechtendag 2020
Vandaag precies 72 jaar geleden heide de mensheid een belangrijke mijlpaal in haar geschiedenis. In de “grande salle” van het Palais de Chaillot in Parijs nam de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aan. Daarom is 10 december Internationale Mensenrechtendag. Een dag om de mensenrechten te vieren én om stil te staan bij het werk dat nog op de plank ligt.
2020 zal de geschiedenis ingaan als het jaar van de pandemie. Het coronavirus compliceert, blokkeert of accelereert allerlei ontwikkelingen. Ook voor de mensenrechtenvraagstukken is dat zo. De pandemie – en de reactie van overheden erop – heeft een grote impact op mensenrechten over de hele wereld. Maar het mensenrechtenkader toont standvastig zijn waarde als toetssteen voor het beleid. Mensenrechten zijn er voor elk van ons in goede en vooral ook in kwade tijden. De huidige crisis bekijken door de mensenrechtenbril schept klaarheid. Het laat zien waar het goed ging en waar onze rechten ons beschermden. Maar even goed toont het waar rechten onaanvaardbaar worden ingeperkt en de bescherming ervan te kort schiet.
Vooreerst gaan machthebbers over de schreef door Corona te misbruiken om vrijheid onverantwoord te beknotten of een patroon van repressie te intensifiëren. In een aantal Golfstaten werd een kritische tweet versturen over de overheidsaanpak van de pandemie strafbaar op grond van ‘terrorisme’. In Egypte vlogen gezondheidswerkers die kritiek uitten op het gebrek aan beschermingsmateriaal in de cel. In Rusland riskeerden kritische artsen vervolging en in de VS werd een verpleegassistente ontslagen omwille van een Facebookpost. Maar ook minder zichtbaar sloop overheidsoptreden voorbij de grenzen van het aanvaardbare: zo moest Noorwegen zijn ‘Corona-app’ terugtrekken wegens te grote inbreuken op de privacy.
Overheden gaan niet alleen in de fout bij het te veel inperken van rechten. Ook bij het actief beschermen van mensenrechten schieten ze te kort. We zagen overheden die niet in staat waren om voldoende beschermend materiaal te voorzien voor zorgwerkers of om gelijke toegang tot zorg voor iedereen te verzekeren. Denk aan de toestanden in onze Belgische woonzorgcentra, waar tijdens de eerste golf de bewoners - de meest kwetsbaren in deze crisis - niet dezelfde toegang kregen tot medische zorg als andere burgers in ons land. Gelijkaardige drama’s zagen we overigens in andere Europese landen zoals het Verenigd Koninkrijk en Spanje. Wereldwijd zien we dat machthebbers nalaten net de meest kwetsbaren voldoende te beschermen. Zo moeten mensen op de vlucht in overbevolkte kampen op heel wat plaatsen in de wereld onbeschermd door deze gezondheidscrisis.
Ten slotte legde de pandemie ook meedogenloos bloot hoe staten falen om structureel de best mogelijke voorwaarden te creëren om de rechten van eenieder te respecteren. We zagen zorgsystemen in elkaar storten of volledig ontoereikend zijn wegens historische en structurele onder-investeringen. Hetzelfde voor bijvoorbeeld toegang tot menswaardige huisvesting, sanitair en onderwijs. Deze pandemie heeft onweerlegbaar het gordijn weggetrokken van alle bestaande structurele ongelijkheid, binnen landen en tussen landen.
Dit alles legt anno 2020 de opdracht duidelijk op tafel. Overheden moeten terughoudender zijn bij het inperken van rechten, doortastender bij het beschermen van mensenrechten en meer geëngageerd bij het structureel zorgen voor de voorwaarden om iedereen van zijn rechten te laten genieten. Dat was voor de pandemie zo en het voorbije jaar heeft dat extra onderstreept. Mensenrechten helpen de blik scherpstellen op de juiste prioriteiten en zorgen voor evenwicht. Ze drukken overheden met de neus op hun verantwoordelijkheid. Ze geven handen en voeten aan ieder van ons om onze rechten te claimen. En ze kunnen zorgen dat niemand achterblijft.
Mensenrechten tonen zich zo een kompas te midden de huidige crisis én voor een betere toekomst erna. In dit pandemische 2020 hoorden we vaak spreken over ‘de grootste crisis sinds WOII’. Wel, na die inktzwarte pagina’s in onze geschiedenis koos de wereld 72 jaar geleden in het Palais de Chaillot voor de hoop van de mensenrechten. Laat ons vandaag hetzelfde doen.
Coronavirus en mensenrechten