Etnisch profileren: juridische analyse

Amnesty International maakte een analyse van het juridisch kader rond etnisch profileren, zowel op internationaal als op Belgisch niveau.

Lees hier de volledige briefing

Amnesty International roept de Belgische Minister van Binnenlandse Zaken op om:

• Publiek te verklaren dat etnisch profileren een vorm van discriminatie is die verboden is en dat het onwettig is om individuen te stoppen, controleren, fouilleren en aan te houden op basis van etnische of raciale kenmerken, zonder objectieve en redelijke rechtvaardiging;
• De Wet op het Politieambt te wijzigen door er een expliciet verbod op directe en indirecte discriminatie op grond van ras, huidskleur, geslacht, taal, godsdienst, politieke of andere overtuiging, nationale of maatschappelijke afkomst, eigendom, geboorte of andere status in op te nemen;
• Etnisch profileren expliciet te verbieden in de Wet op het politieambt of in politierichtlijnen en stappen te zetten in beleid en praktijk, waaronder corrigerende disciplinaire en andere verantwoordingsmaatregelen, om het te bestrijden;
• Criteria van noodzakelijkheid en proportionaliteit in te bouwen in het kader van identiteitscontroles, fouilleringen, doorzoekingen van voertuigen en administratieve arrestaties;
• De richtlijnen te verduidelijken voor de manier waarop politiemensen identiteitscontroles, doorzoekingen van een voertuig, veiligheidsfouilleringen en aanhoudingen moeten uitvoeren, om het risico op een willekeurige en discriminerende toepassing van de bevoegdheden te verminderen;
• Te onderzoeken en te monitoren hoe de bevoegdheden van de politie worden gebruikt, met specifieke aandacht voor het gebruik van discretionaire bevoegdheden, in verband met etnisch profileren;
• Van politieambtenaren te eisen dat ze in ieder geval de reden voor elke controle registreren, rekening houdend met de objectieve en redelijke rechtvaardiging en de noodzakelijkheid en proportionaliteit ervan;
• Van politieambtenaren te eisen om routinematig te motiveren waarom zij een identiteitscontrole uitoefenen (ook wanneer iemand hier niet om vraagt);
• In de opleiding van politiemensen expliciet aandacht te besteden aan het verbod op etnisch profileren;
• Het publiek proactief uit te nodigen om klacht in te dienen als ze vinden dat ze etnisch geprofileerd werden, en deze klachten ernstig te nemen, zowel door specifieke klachten op een onafhankelijke, transparante en efficiënte manier te behandelen als door een beoordeling van de omvang van het probleem te faciliteren, en de corrigerende maatregelen die moeten genomen worden.

Mijn rechten en plichten

Wat zijn mijn rechten en plichten als burger? Praktische informatie:

Identiteitscontroles

Vanaf 15 jaar ben je verplicht je identiteitskaart bij je te hebben.[2] Zo niet kan je een boete krijgen.[3] Je mag wel je identiteit bewijzen aan de hand van een ander document, zoals je rijbewijs.[4]

De politie kan je identiteit controleren als ze een grondige reden heeft om te vermoeden dat je de orde verstoort, een misdrijf hebt gepleegd (of wil plegen) of wordt opgespoord.[5] Controles mogen niet willekeurig gebeuren, maar de politie is niet verplicht om aan jou te vertellen waarom je wordt gecontroleerd, al kan je dat wel beleefd vragen. De politieambtenaar moet dit wel kunnen verantwoorden aan zijn hiërarchische meerdere.[6] Als je je identiteit niet wil of kan aantonen, of de politie twijfelt, kan de politieambtenaar je zo lang als nodig ophouden om je identiteit te verifiëren, met een maximum van twaalf uur.[7]

Fouillering

Men kan bij een identiteitscontrole niet zomaar overgaan tot fouillering. Daarvoor moet de politie een vermoeden hebben dat je een wapen draagt of een ander gevaarlijk voorwerp. In andere contexten kan je gefouilleerd worden bij een aanhouding, bij openbare bijeenkomsten die een reële bedreiging vormen voor de openbare orde, zoals een risico-voetbalmatch en op plaatsen waar de openbare orde wordt bedreigd, zoals een café dat gekend is voor drugsfeiten. Ook wanneer de politie aanwijzingen heeft dat je bewijsmateriaal hebt van een misdaad of een wanbedrijf, kan de politie je fouilleren.[8]

Doorzoeken van een voertuig

Politieambtenaren kunnen je voertuig doorzoeken als je weigert hen te laten controleren of je voertuig in overeenstemming is met de wet. Dit kan ook wanneer ze een gegronde reden hebben om te denken dat je het voertuig gebruikt om een misdrijf te plegen, gezochte personen of personen die een identiteitscontrole willen ontduiken vervoert of verbergt, of om voor de publieke orde gevaarlijke producten (zoals gevaarlijke chemische producten), overtuigings­stukken of bewijsmateriaal in verband met een misdrijf (zoals wapens of graffitiverf) te vervoeren of op te slaan.[9]

Aanhouding

Wanneer je de politie hindert om het verkeer vrij te houden, wanneer je de openbare rust verstoort en wanneer je een misdrijf pleegt of voorbereidt, kan de politie je bestuurlijk aanhouden. In dat geval mag je een vertrouwenspersoon verwittigen en heb je recht op medische bijstand, maar ook drinkwater, een maaltijd (afhankelijk van het tijdstip) en het gebruik van aangepast sanitair.[10] Als je verdacht wordt van een misdaad of wanbedrijf, kan je gerechtelijk worden aangehouden.[11]

Fotograferen en filmen

In principe mag je politieagenten filmen tijdens een controle of interventie. Een filmpje kan bewijzen hoe de politie zich heeft gedragen en wat je zelf zei of deed. Soms kan een politieagent wel vragen om niet te filmen, bijvoorbeeld omwille van privacy of veiligheid. Als je filmt, probeer dat even te melden en neem de nodige afstand. Wees voorzichtig met delen op sociale media. Hou rekening met privacy en maak agenten onherkenbaar.[12]]

Bronnen

[1] Een uitgebreid handboek over rechten tegenover de politie is Beys, 2014, Quels droits face à la police. Manuel juridique et pratique.

[2] Art. 1, KB 25 maart 2003 betreffende de identiteitskaarten.

[3] Art. 7, wet 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters, de identiteitskaarden, de vreemdelingenkaarten en de verblijfsdocumenten en tot wijziging van de wet van 8 augustus 1983 tot regeling van een Rijksregister van de natuurlijke personen.

[4] Art. 34, §4, wet 5 augustus 1992 op het politieambt.

[5] Art. 34, §1, wet 5 augustus 1992 op het politieambt.

[6] 6.3.3, Omzendbrief met betrekking tot de wet van 5 augustus 1992 op het politieambt, 2 februari 1993.

[7] Art. 34, §4, wet 5 augustus 1992 op het politieambt.

[8] Art. 28, wet 5 augustus 1992 op het politieambt.

[9] Art. 29, wet 5 augustus 1992 op het politieambt.

[10] Art. 31, wet 5 augustus 1992 op het politieambt.

[11] Art. 1, wet 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis.

[12] Beys, 2014, Quels droits face à la police. Manuel juridique et pratique, p. 460-463.

Meer informatie