Bedrijven en China: waar wringt het schoentje

China stelt de Universele mensenrechten al decennialang in vraag

Toen in 1948 de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens werd goedgekeurd, werd de Verklaring ook door China aanvaard. Nadien is de houding van de Chinese overheid ten aanzien van mensenrechten echter veranderd.



Een belangrijk kantelpunt was het gewelddadig optreden van de Chinese overheid tegen vreedzame demonstranten op 4 juni 1989. In haar strijd tegen de democratiebeweging richtte China een bloedbad aan op het Tiananmen plein. Dat liet de wereld niet onberoerd: verschillende landen troffen sancties tegen China en ook de VN veroordeelde het optreden van de Chinese regering.



Twee jaar later publiceerde de Chinese regering haar eigen visie op de mensenrechtensituatie in het land (Human Rights in China, 1991). De Chinese regering viel de universaliteit van de mensenrechten aan door te stellen dat mensenrechten afhangen van de politieke, economische, sociale, historische, culturele en godsdienstsituatie in een land. Dit relativisme, waarbij mensenrechten in elke staat anders kunnen worden begrepen en ingevuld, is nog steeds een kernelement van China’s visie op de mensenrechten. China verschuilt zich regelmatig achter haar visie wanneer er mensenrechtenschendingen in China vastgesteld worden.

Hoe kijkt Amnesty International naar China?

Amnesty International richt zich als organisatie op het verdedigen van mensenrechten overal ter wereld, dus ook (maar zeker niet alleen) in China. Amnesty International heeft een aantal prioriteiten vastgelegd rond mensenrechten in China om effectief actie te kunnen voeren. Die prioriteiten zien er als volgt uit:

• Een sterke focus op de bescherming van mensenrechtenverdedigers;
• Het aanmoedigen van het Chinese bedrijfsleven en het buitenlandse bedrijfsleven (bij contacten met China) tot het beschermen van mensenrechten;
• Een thematische focus op issues zoals de afschaffing van de doodstraf en het beschermen van LHBT+-rechten;
• Een focus op grote en acute mensenrechtencrises, zoals de grove schendingen in Xinjiang en de onderdrukking van het maatschappelijk middenveld in Hongkong.

China is trouwens één van de focuslanden van de Nederlandse afdeling van Amnesty International en de website van Amnesty Nederland bevat een schat aan informatie over elk van deze onderwerpen.

De positie van bedrijven in China

Het is belangrijk om te weten dat ondernemen in China net iets anders in zijn werk gaat dan in België. China heeft zich in de afgelopen veertig jaar ontwikkeld van een planeconomie naar een markteconomie. De Chinese regering overheid speelt echter wel een grote rol in het bedrijfsleven.



Belangrijke bedrijven zijn staatseigendom of staan onder streng toezicht van de staat. Wetten en regels maken het veelal moeilijk te onderscheiden welke ondernemingen wel of niet onder leiding van de staat staan. Bovendien is de Communistische Partij vertegenwoordigd in alle bedrijven, behalve de heel kleine. Niet alleen Chinese, maar ook internationale bedrijven en instellingen moeten rekening houden met dergelijke verplichtingen. Internationale bedrijven sluiten trouwens doorgaans een alliantie met een Chinese partner als ze zich in China vestigen.



Ook Europese topbedrijven in China moeten dus inspraak van partijfunctionarissen dulden. Uit interviews die het nieuwsagentschap Reuters afgenomen heeft met bedrijfsleiders, bleek dat de tussenkomsten kunnen gaan van bemiddeling tot het proberen om bedrijfskeuzes te beïnvloeden.

Multinationale bedrijven worden in verband gebracht met wantoestanden in Xinjiang

Inhoudelijk houdt het Business & Human Rights Netwerk in het bijzonder de situatie in de Chinese regio Xinjiang nauwgezet in het oog. Xinjiang is een autonome regio in het noordwesten van China. De grootste etnische minderheidsgroep in deze regio zijn de Oeigoeren. Zij spreken een aan Turks verwante taal en zijn overwegend moslim. De Chinese overheid oefent al jarenlang een steeds sterker wordende controle uit over de politieke, sociale en religieuze activiteiten van de minderheidsgroepen in Xinjiang. Amnesty International publiceerde al diverse onderzoeksrapporten over het gedrag van de Chinese autoriteiten in Xinjiang, en stelde ook het gedrag van bedrijven in vraag.



Bewaking van minderheden met dank aan Europese bedrijven:

De Chinese autoriteiten hebben in Xinjiang met behulp van nieuwe technologie onder meer een veelomvattend systeem van bewaking ingevoerd, inclusief een wijd vertakt netwerk van camera’s die gezichtsherkenning mogelijk maken, bewaking van de openbare ruimte door talloze checkpoints en “wijkbureaus” van de politie, het aftappen van internet en telefoon, en huisbezoeken.

In september 2020 bleek uit Amnesty-onderzoek dat Europese technologiebedrijven geavanceerde digitale surveillancetechnologie aan Chinese veiligheidsdiensten verkopen en zo een groot risico lopen om bij te dragen aan mensenrechtenschendingen. Ook het Nederlandse technologiebedrijf Noldus leverde surveillanceproducten aan China, waaronder aan universiteiten in de regio Xinjiang.



Heropvoedingskampen en dwangarbeid:

Ongeveer een miljoen Oeigoeren en leden van andere etnische groepen uit Xinjiang werden door de Chinese overheid al opgesloten in zogenaamde “gesloten centra voor politieke heropvoeding”. Eind vorig jaar meldde de meldde Chinese overheid dat de inzittenden van de kampen “afgestudeerd” waren en met hulp van de Chinese overheid een stabiele job gevonden hadden.

Uit een recent rapport van de Australian Strategic Policy Institute blijkt dat de Oeigoeren uit Xinjiang op grote schaal naar fabrieken door heel China gestuurd worden om daar te werken onder omstandigheden die sterk aan dwangarbeid doen denken.

Ook grote Chinese en multinationale bedrijven zoals Apple, BMW, Huawei, Nike, Samsung, Sony en Volkswagen – in totaal zijn er 83 bedrijven geïdentificeerd – werken samen met fabrieken in China die in verband gebracht zijn met dwangarbeid door Oeigoeren.

Mensenrechten gelden altijd en overal

Mensenrechten rechten hebben een universele en algemene strekking en ze gelden ook voor niet-statelijke actoren zoals bedrijven. Bedrijven moeten de mensenrechten beschermen en uiteraard respecteren, overal ter wereld, maar ook maatregelen nemen om ze te beschermen en te verwezenlijken. Bedrijven die actief zijn in China mogen zich niet laten beïnvloeden door de Chinese relativistische houding tegenover mensenrechten. Los van de houding van de Chinese overheid, moeten bedrijven er steeds op toe zien dat ze niet meewerken aan mensenrechtenschendingen, zoals de onderdrukking van minderheden in Xinjiang, en ze moeten gepaste maatregelen nemen om mensenrechtenschendingen te vermijden of de gevolgen ervan te beperken.